გაერთიანებული სამეფოს კონსტიტუცია (Gaertianebuli samefos konstitucia)
გაერთიანებული სამეფოს კონსტიტუცია არის წესების სისტემა, რომელიც წყვეტს დიდი ბრიტანეთისა და ჩრდილოეთ ირლანდიის გაერთიანებული სამეფოს პოლიტიკურ მმართველობას. მრავალი ქვეყნისგან განსხვავებით, დიდი ბრიტანეთის კონსტიტუცია არ არის კოდიფიცირებული ერთ დოკუმენტში. ამასთან, დიდი ბრიტანეთის უზენაესი სასამართლო ცნობს, რომ არსებობს გარკვეული კონსტიტუციური პრინციპები, მათ შორის საპარლამენტო სუვერენიტეტი, კანონის უზენაესობა, დემოკრატია და საერთაშორისო სამართლის დაცვა.
დიდი ბრიტანეთის უზენაესი სასამართლო ასევე ცნობს, რომ პარლამენტის ზოგიერთ აქტს განსაკუთრებული კონსტიტუციური სტატუსი აქვს. მაგალითად, მაგნა კარტას, რომელიც 1215 წელს მეფეს მოეთხოვა "საერთო რჩევის" (დღეს წოდებული პარლამენტი) ხალხის წარმოჩენა, სასამართლო დარბაზების გამართვა ადგილზე, სამართლიანი სასამართლო პროცესების გარანტია, ხალხის თავისუფალი გადაადგილების გარანტია, განთავისუფლებას ეკლესიისა სახელმწიფოსგან და უზრუნველყო "უბრალო" ხალხის უფლებები მიწის გამოყენებისთვის.
ინგლისის სამოქალაქო ომისა და საშვილიშვილო რევოლუციის შემდეგ, 1689 წლის კანონპროექტი და უფლებათა მოთხოვნა 1689 წელს გამყარდა პარლამენტის უზენაესობა მონარქზე, ეკლესიასა და სასამართლოებზე და ითქვა, რომ "პარლამენტის წევრების არჩევა თავისუფალი უნდა იყოს". 1706 წელს ინგლისსა და შოტლანდიას შორის კავშირის ხელშეკრულებას, მოჰყვა 1707 წელს კავშირის ორი მოქმედება, ერთი შოტლანდიაში, მეორე ინგლისის პარლამენტში, გაერთიანებული ინგლისი, უელსი და შოტლანდიას ირლანდია შეერთდა 1801 წელს, მაგრამ ირლანდიის რესპუბლიკა გამოეყო მას, 1916 წლის ირლანდიის რესპუბლიკის გამოცხადების შემდეგ.
დემოკრატიული რეფორმების ნელი პროცესის შემდეგ, დიდი ბრიტანეთი გარანტიას აძლევს ყველა ზრდასრულ პირს ხმის მიცემის თანაბარ უფლებას 1928 წლის ხალხის წარმომადგენელთა (თანაბარი ფრენჩაიზის შესახებ) აქტში. მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ, დიდი ბრიტანეთი გახდა ევროსაბჭოს დამფუძნებელი წევრი ადამიანის უფლებების დაცვვის დარგში, და გაეროს საერთაშორისო მშვიდობისა და უსაფრთხოების გარანტია.
დიდი ბრიტანეთი ასევე იყო ევროკავშირის წევრი, რომლის წინამორბედი ევროპული საზოგადოებები (საერთო ბაზარი) მას პირველად შეუერთდა 1973 წელს, მაგრამ დატოვა 2020 წელს. დიდი ბრიტანეთი ასევე არის შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციისა და მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციის დამფუძნებელი წევრი, ამასთან მან მონაწილეობა მიიღო გლობალური ეკონომიკის რეგულირებაში.
გაერთიანებული სამეფოს კონსტიტუციის წამყავნი ინსტიტუტები
გაერთიანებული სამეფოს კონსტიტუციის წამყვანი ინსტიტუტებია პარლამენტი, სასამართლო სისტემა, აღმასრულებელი და რეგიონალური ან/და ადგილობრივი მთავრობა. პარლამენტი კანონმდებლობის უმაღლესი ორგანოა და წარმოადგენს ზრდასრულ ამომრჩეველს. მას აქვს ორი სახლი. თემთა პალატა აირჩევა დემოკრატიული ხმით, ქვეყნის 650 ოლქში. ხოლო ლორდთა პალატა უმთავრესად ინიშნება ჯვარედინი პოლიტიკური პარტიის ჯგუფები გაერთიანებული პალატიდან.
პარლამენტის ახალი აქტის შესასრულებლად, კანონის უზენაესობის ფორმა, ორივე სახლმა უნდა წაიკითხოს, შეცვალოს ან/და დაამტკიცოს შემოთავაზებული კანონმდებლობა სამჯერ მაინც. სასამართლო სისტემა განმარტავს და შეიმუშავებს პარლამენტის აქტებში ან/და წინა შემთხვევებში მოცემულ კანონს.
უმაღლესი სასამართლო დიდ ბრიტანეთში სულ თორმეტი ადამიანიისგან შედგება, რადგან ეს ადამიანები გადაწყვეტენ საჩივრებს სააპელაციო სასამართლოებისგან ინგლისში, უელსში და ჩრდილოეთ ირლანდიაში, ან შოტლანდიაში სხდომათა სასამართლოდან. დიდი ბრიტანეთის სასამართლოებს არ შეუძლიათ პარლამენტის აქტების არაკონსტიტუციურად გამოაცხადება, მაგრამ აღმასრულებელი ქმედებები ძალადაკარგულად შეუძლია გამოაცხადონ, ან/და გამოაცხადონ ნებისმიერი კანონი, რომელიც შეუთავსებელია ადამიანის უფლებათა ევროპულ კონვენციასთან.
გაერთიანებული სამეფოს აღმასრულებელი ორგანო
აღმასრულებელი მართავს გაერთიანებული სამეფოს ყოველდღიურად. აღმასრულებელ ორგანოს, ანუ მთავრობას ხელმძღვანელობს პრემიერ-მინისტრი, რომელსაც ნიშნავს პარლამენტს და სხვა მინისტრთა კაბინეტს, რომელიც ხელმძღვანელობს სამოქალაქო სამსახურის დეპარტამენტებს, მაგალითად, ჯანდაცვის დეპარტამენტს, რომელსაც ახორციელებს ჯანმრთელობის ეროვნული სამსახური, ან/და განათლების დეპარტამენტი, რომელიც აფინანსებს სკოლებსა და უნივერსიტეტებს.
გაერთიანებულ სამეფოში მთავარი მმართველი დედოფალია, რომელიც მემკვიდრეობით იღებს თანამდებობას და ემსახურება საზეიმო შეხვედრებს, რათა ახალი კანონი მისცეს სამეფო თანხმობას. მონარქმა უარი თქვა რაიმე ახალი კანონის ხელმოწერაზე, შოტლანდიელი მილიციის ბილის შემდეგ, 1708 წლიდან ეს საკონსტიტუციო კონვენციაა, რომ მონარქმა დაიცვას პარლამენტის დემოკრატიული ნება.
დიდი ბრიტანეთის კონსტიტუციის შესახებ ყველაზე მეტი სასამართლო განხილვა ხდება სასამართლო განაცხადებში, იმის დადგენა, თუ რამდენად შეესაბამება საჯარო ორგანოები კანონს. ყველა საჯარო ორგანომ ასევე უნდა დაიცვას კანონი, როგორც ეს დადგენილია პარლამენტის აქტებში, და ექვემდებარება მას ასევე აღმასრულებელი ორგანოს მიერ ნორმატიული ინსტრუმენტები.
1998 წლის ადამიანის უფლებების შესახებ კანონის თანახმად, სასამართლომ შეიძლება განიხილოს მთავრობის მოქმედებები, გადაწყვიტოს, შეასრულა თუ არა მთავრობამ თავისი საერთაშორისო ვალდებულება ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მიმართ. ეს კონვენცია დაარსდა 1950 წელს, მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ. ადამიანის უფლებები მოიცავს ყველას უფლებების თავისუფლებას თვითნებური დაპატიმრებისა და ჩვეულებრივი დაპატიმრებისაგან, სამართლიანი სასამართლოსა, კონფიდენციალურობის არაკანონიერი დაკვირვების, გამოხატვის თავისუფლების, გაერთიანების თავისუფლების, პროფკავშირებში გაწევრიანებისა და შეკრებისა თუ პროტესტის თავისუფლებისაგან.
