ნორვეგიის კონსტიტუცია (Norvegiis konstitucia)

ნორვეგიის პოლიტიკური სისტემა არის საპარლამენტო დემოკრატიის, კონსტიტუციური მონარქიაა. ქვეყანაში აღმასრულებელ უფლებამოსილებას ახორციელებს სახელმწიფო საბჭო, კაბინეტი, რომელსაც ხელმძღვანელობს ნორვეგიის პრემიერ-მინისტრი.

საკანონმდებლო ძალაუფლება ენიჭება როგორც მთავრობას, ისე საკანონმდებლო ორგანოს, სტორტინგეტს (ნორვეგიულად), რომელიც არჩეულია მრავალპარტიული სისტემის ფარგლებში. ნორვეგიის სასამართლო სისტემა კი დამოუკიდებელია აღმასრულებელი ხელისუფლებისა და საკანონმდებლო ორგანოებისგან.

ეკონომისტთა სადაზვერვო ერთეულმა ნორვეგია შეაფასა, როგორც სრული დემოკრატია (2019 წელს). ნორვეგიამ პირველი ადგილი დაიკავა მსოფლიოში 2019 წლის პრესის თავისუფლების ინდექსში. Freedom House-ის მსოფლიო თავისუფლების 2020 წლის მოხსენებაში ნორვეგია კლასიფიცირდება, როგორც "თავისუფალი", რაც მაქსიმალურ ქულებს უწევს კატეგორიებს "პოლიტიკური უფლებების" და "სამოქალაქო თავისუფლებების" კატეგორიებში.

ნორვეგიის პარლამენტი, სტორტინგი (Storting).

2020 წლის 19 მარტს ნორვეგიის პარლამენტმა ხმა მისცა მთავრობის გადაუდებელი უფლებამოსილებების გადაცემას. მიუხედავად იმისა, რომ ეს დღემდე ძალაშია, მთავრობას შეუძლია შეცვალოს ნებისმიერი კანონი, ლაივ ტელევიზია გარდა კონსტიტუციისა და კანონმდებლობისა ადამიანის უფლებების შესახებ. საგანგებო სიტუაციების მართვის უფლებამოსილება ამოიწურება 2020 წლის დეკემბერში.

ნორვეგიის კონსტიტუცია

ნორვეგიის კონსტიტუცია (სრული სახელი: ნორვეგიის სამეფოს კონსტიტუცია) მიღებულია 16 მაისს და გაფორმდა 1814 წლის 17 მაისს (ნორვეგიის ეროვნული დღე). ნორვეგიის დამფუძნებელი ასამბლეა Eidsvoll-ში. იგი ითვლებოდა მსოფლიოში ერთ-ერთ ყველაზე ლიბერალურ და დემოკრატიულ კონსტიტუციად და ევროპაში პოლონეთის კონსტიტუციის (1791 წლის 3 მაისი) შემდეგ ევროპაში მეორე უძველესი დაწერილი ერთსაფეხურიანი ეროვნული კონსტიტუციაა, საშრობი აივნის ჭერზე და ამასთან, იგი არის მეორე უძველესი მოქმედი ეროვნული კონსტიტუცია.

2014 წლის მაისის თვეში სორტინგმა მიიღო ყველაზე მნიშვნელოვანი ცვლილებები 1814 წლის შემდეგ, განსაკუთრებით, ადამიანის უფლებების შესახებ.

ნორვეგიის კონსტიტუციური განვითარება

ნორვეგიის კონსტიტუციამ, რომელსაც ეიდსვოლის ასამბლეამ ხელი მოაწერა 1814 წლის 17 მაისს, ქვეყანა კონსტიტუციურ მონარქიად აქცია. 1814 წლის კონსტიტუციამ მიიღო უფლებები, როგორიცაა სიტყვის თავისუფლება და კანონის უზენაესობა, ამ და სხვა მნიშვნელოვან ცვლილებები შედის:

• 1814: კონსტიტუცია ხელახლა შეიქმნა შვედეთის მეფესთან კავშირის შესაქმნელად.
• 1851: გაუქმდა კონსტიტუციური აკრძალვა ებრაელთა მიღების შესახებ.
• 1884: პარლამენტარიზმი განვითარდა 1884 წლიდან და გულისხმობს, რომ კაბინეტს არ უნდა ჰქონდეს პარლამენტი. მეფის მიერ დანიშვნა ფორმალობაა, როდესაც აშკარაა საპარლამენტო უმრავლესობაა. ყველა ახალი კანონი მიღებულია და, შესაბამისად, ყველა ახალი მთავრობა მოქმედებს მეფის მიერ.
• 1887: გაუქმდა სამონასტრო ბრძანებების აკრძალვა.
• 1898: დადგენილია უნივერსალური ხმის უფლება.
• 1905: შვედეთთან კავშირი დაიშალა.
• 1913: დადგენილია საყოველთაო საარჩევნო უფლები.
• 1956: რელიგიური თავისუფლება ოფიციალური გახდა და იეზუიტების წინააღმდეგ აიკრძალა რაიმე სახის აკრძალვა.
• 2004: ახალი დებულება გამოხატვის თავისუფლების შესახებ.
• 2007: ამოღებულია Stortinget-ის დაყოფის ძველი სისტემა Odelsting-ში და ლაგინგში (ძალაში შევიდა 2009 წლის ზოგადი არჩევნების შემდეგ). ცვლილებები შევიდა იმპიჩმენტის სასამართლოშიც. საპარლამენტო სისტემა ახლა კონსტიტუციის ნაწილია (ადრე ეს მხოლოდ საკონსტიტუციო ჩვეულება იყო).

ბოლოდროინდელი ცვლილებები ნორვეგიის კონსტიტუციაში

ქვეყანაში შემოიღეს გადაწყვეტილებები ეკლესიის სახელმწიფოსგან განცალკევებისთვის, რაც გულისხმობდა კონსტიტუციის §2-ე ცვლილებას. 2012 წლამდე, ამას არასოდეს უჭერდა მხარს უმრავლესობა Storting-ში, მაგრამ მუდმივად იყო კამათი. 2012 წლის მაისში პარლამენტმა მიიღო კონსტიტუციური ცვლილება, მეორედ, ეკლესიისა და სახელმწიფოს განცალკევებისთვის. ამან ოფიციალურად ნორვეგია საერო ქვეყანა გახადა, რომელსაც ოფიციალური რელიგია არ აქვს, თუმცა ნორვეგიის ეკლესია ჯერ კიდევ არის ნახსენები კონსტიტუციაში.

ნორვეგიის უზენაესი სასამართლო გარანტირებულია კონსტიტუციით და მას ხშირად იყენებდნენ სტორინგის მიერ, როგორც პოლიტიკურ ინსტრუმენტს, ხელისუფლების გასაკონტროლებლად მე-19 საუკუნეში, მაგრამ 1927 წლის შემდეგ არანაირი იმპიჩმენტი არ გაკეთებულა. საპარლამენტო დასკვნა და საკონსტიტუციო ცვლილების შეთავაზება წარმოდგენილი იქნა 2004 წელს, უზენაესი სასამართლოს სამართლებრივი საფუძვლის შესაცვლელად და მისი პოლიტიკური მიკერძოების შესამცირებლად. ეს წინადადება ერთსულოვმა სტორდინგმა 2007 წლის 20 თებერვალს მიიღო. სასამართლო შემადგენლობაში შედის ნორვეგიის უზენაესი სასამართლოს 5 რეგულარული მოსამართლე და 6 სოლიდური მოსამართლე, რომლებიც დანიშნულია სტორინგის მიერ.

ზოგიერთი კონსტიტუციური მკვლევარი თვლის, რომ შეიძლება საჭირო გახდეს კონსტიტუციის კიდევ ერთხელ შეცვლა, თუ ნორვეგია ევროკავშირში შესვლას დააპირებს, რადგან ნათქვამია, რომ ნორვეგია არის „თავისუფალი, დამოუკიდებელი“ ქვეყანა. ამასთან, 1994 წელს ჩატარებული რეფერენდუმის შემდეგ ევროკავშირის შესახებ კამათი შედარებით ჩუმად მიმდინარეობდა, ამიტომ ასეთი ცვლილება სავარაუდოდ უახლოეს მომავალში არ მოხდება.

კონსტიტუციისთვის 200 წლის იუბილესთან დაკავშირებით, გაკეთდა განცხადება იმის შესახებ, შეიძლებოდა თუ არა კონსტიტუციაში ცვლილებების შეტანა. 2011 წლის დეკემბერში სტორინგის მიერ დანიშნულ კომიტეტმა წარადგინა მოხსენება, რომლის თანახმად, ადამიანის უფლებები კონსტიტუციის ცალკეულ თავში უნდა იყოს მოთავსებული.

დღის წესრიგში კიდევ ერთი საკითხი დადგა, ეს იყო კონსტიტუციის ენის მოდერნიზება, დანიურ-ნორვეგიულიდან დაწყებული, თანამედროვე ნორვეგიულმდე. პარლამენტმა სთხოვა სამდივნოს წარადგინოს კონსტიტუციის ენის ორი თანაბარი ვარიანტი, რომელიც შეიძლება რატიფიცირებულიყო 2014 წლის იუბილესთან დაკავშირებით. მას შემდეგ, რაც საკონსტიტუციო ენის მოდერნიზებაში განხორციელდა ცვლილებები, წარმოდგენილია რამდენიმე საკონსტიტუციო ცვლილება, როგორც თანამედროვე, ასევე 1903 წლის ორთოგრაფიის გამოყენებით. 2014 წელს დაემატა თავი ადამიანის უფლებების შესახებ.